1. Τι είναι η λιθίαση του ουροποιητικού;
Λιθίαση του ουροποιητικού είναι η δημιουργία λίθου ή λίθων μέσα στο ουροποιητικό σύστημα (στους νεφρούς, στους ουρητήρες, στην ουροδόχο κύστη ή και στην ουρήθρα). Ανάλογα λοιπόν με την εντόπιση, διακρίνουμε σε λιθίαση των νεφρών (νεφρολιθίαση), λιθίαση των ουρητήρων (των σωλήνων που μεταφέρουν τα ούρα από τα νεφρά στην ουροδόχο κύστη), λιθίαση της ουροδόχου κύστης και σε λιθίαση της ουρήθρας (του σωλήνα που βγάζει τα ούρα από την ουροδόχο κύστη προς τα έξω).
2. Ποια είδη λίθων υπάρχουν;
Ανάλογα με την χημική τους σύσταση οι λίθοι διακρίνονται σε:
Ασβεστούχους λίθους, οι οποίοι είναι και οι πιο συχνοί. Εμφανίζονται κυρίως σε άντρες ηλικίας 20-30 ετών, όταν το ασβέστιο που αποβάλλεται στα ούρα ενώνεται με άλλες ουσίες, όπως τα οξαλικά και τον φώσφορο, και σχηματίζει τελικά την πέτρα.
Οι λίθοι ουρικού οξέος είναι πιο συχνοί στους άντρες παρά στις γυναίκες. Ο κίνδυνος εμφάνισής τους αυξάνει σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία.
Οι λίθοι από στρουβίτη που σχηματίζονται συνήθως σε γυναίκες ως αποτέλεσμα λοίμωξης του ουροποιητικού, και οι οποίοι μπορούν να γίνουν πολύ μεγάλοι σε μέγεθος.
Οι λίθοι από κυστίνη που είναι μία κληρονομική νόσος που προσβάλλει και τα δύο φύλα.
Πιο σπάνιες μορφές λίθων σχηματίζονται σε ασθενείς που παίρνουν φάρμακα, όπως ακυκλοβίρη, ινδιναβίρη και άλλα.
3. Που οφείλεται η νεφρολιθίαση;
Σήμερα θεωρείται ότι για την εμφάνιση της λιθίασης ευθύνονται:
Διάφορες κληρονομικές και γενετικές ανωμαλίες. Διάφορες μελέτες έχουν καταδείξει ότι στο 25% των ασθενών με λιθίαση αναφέρεται ύπαρξη λιθίασης και σε άλλα μέλη της οικογένειας, κάτι που βέβαια μπορεί και να οφείλεται στις ίδιες διατροφικές συνήθειες και στις ίδιες συνθήκες διαβίωσης των μελών αυτής.
Η γεωγραφική κατανομή: Η συχνότητα της λιθίασης παρουσιάζει γεωγραφική κατανομή, δηλαδή στις διάφορες γεωγραφικές ζώνες παρουσιάζονται διαφορετικά ποσοστά λιθίασης. Αυτό οφείλεται κυρίως στη διαφορά των κλιματολογικών συνθηκών αλλά και στην περιεκτικότητα του πόσιμου νερού σε διάφορα ιχνοστοιχεία όπως το ασβέστιο, το μαγνήσιο κ.α.
H διατροφή, καθώς η αυξημένη κατανάλωση ζωικού λίπους και λευκωμάτων αυξάνει το ποσοστό εμφάνισης της ουρολιθίασης.
Η μειωμένη πρόσληψη υγρών, καθώς η λήψη υγρών αποτελεί έναν σημαντικό διαιτητικό παράγοντα για την πρόληψη της λιθίασης. Μικρή πρόσληψη ή μεγάλες απώλειες υγρών δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την εμφάνιση της ουρολιθίασης.
Το επάγγελμα, καθώς έχει αποδειχτεί ό,τι άνθρωποι που δουλεύουν σε επαγγέλματα πνευματικής και καθιστικής εργασίας έχουν μεγαλύτερα ποσοστά εμφάνισης λίθων σε σχέση με άτομα που κάνουν χειρωνακτική εργασία. Επίσης άνθρωποι που ασκούν επαγγέλματα σε υψηλές περιβαλλοντολογικές θερμοκρασίες έχουν αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση της ουρολιθίασης.
4. Ποια τα συμπτώματα;
Πολλοί ασθενείς με λίθο ή λίθους στο ουροποιητικό είναι δυνατόν να μην έχουν κανένα σύμπτωμα. Τα συμπτώματα εμφανίζονται κυρίως όταν κάποιος λίθος βρεθεί μέσα στον ουρητήρα με αποτέλεσμα να εμποδίζει την ελεύθερη ροή των ούρων από τα νεφρά προς την ουροδόχο κύστη. Το συνηθέστερο σύμπτωμα είναι ο έντονος πόνος στην περιοχή των νεφρών (κολικός του νεφρού), ο οποίος μπορεί να αντανακλά στην κοιλιά, στην κύστη ή και στα έξω γεννητικά όργανα. Ο πόνος αυτός συνήθως εμφανίζεται ξαφνικά, δεν ανακουφίζεται συνήθως με την αλλαγή θέσης και ενίοτε συνοδεύεται από τάση για έμετο (ναυτία) ή και έμετο. Συνήθως, συνυπάρχει και αιματουρία που μπορεί να είναι μικροσκοπική (ανακαλύπτεται στη γενική ούρων) και σπανιότερα μακροσκοπική (φαίνεται κατά την ούρηση). Μερικές φορές μπορεί να συνυπάρχει και ουρολοίμωξη, οπότε μπορεί να παρουσιαστεί με συμπτώματα, όπως ρίγος, πυρετός, δυσουρικά ενοχλήματα (συχνουρία, καύσουρια). Πολλές φορές μία ουρολιθίαση μπορεί να διαγνωσθεί τυχαία σε έναν απεικονιστικό έλεγχο που γίνεται για κάποιον άλλο λόγο.
5. Πως γίνεται η διάγνωση της ουρολιθίασης;
Η διάγνωση της λιθίασης ξεκινά με την λήψη ιστορικού, την κλινική εξέταση και τον απαραίτητο εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο.Οι εξετάσεις που χρησιμοποιούνται για τη διερεύνηση της ουρολιθίασης διακρίνονται σε απεικονιστικές και εργαστηριακές.
Ο απεικονιστικός έλεγχος συνήθως αρχίζει με την απλή ακτινογραφία νεφρών, ουρητήρων και κύστης (ΝΟΚ) που ανιχνεύει περίπου το 80-90% των λίθων. Υπάρχουν όμως λίθοι, όπως του ουρικού οξέος, που δεν φαίνονται στην ακτινογραφία ΝΟΚ. Το υπερηχογράφημα του ουροποιητικού επίσης δίνει χρήσιμες πληροφορίες για την ύπαρξη απόφραξης (υδρονέφρωση) και μπορεί να ανιχνεύσει λίθους που βρίσκονται μέσα στο νεφρό ή και στην κύστη αλλά όχι στους ουρητήρες. Πιο ειδικές απεικονιστικές εξετάσεις αποτελούν η ενδοφλέβια ουρογραφία ή πυελογραφία (εξέταση που αναδεικνύει την ακριβή θέση των λίθων, καθώς και ύπαρξη ανατομικών ανωμαλιών που προδιαθέτουν στη δημιουργία λίθων), και η αξονική τομογραφία με ή χωρίς σκιαγραφικό μέσο. Σήμερα αποτελεί την εξέταση εκλογής στα περισσότερα ουρολογικά κέντρα για τη διερεύνηση της ουρολιθίασης, καθώς αναδεικνύει σημαντικές πληροφορίες για την ανατομία του ουροποιητικού συστήματος.
Ο εργαστηριακός έλεγχος αρχίζει με τη γενική ανάλυση ούρων, όπου συνήθως υπάρχουν ερυθρά αιμοσφαίρια στα ούρα και μερικές φορές και στοιχεία ουρολοίμωξης. Ακολουθεί συνήθως η βιοχημική ανάλυση αίματος με την μέτρηση της ουρίας και κρεατινίνης, του ουρικού οξέος και του ασβεστίου του ορού. Η συλλογή ούρων 24ώρου αποσκοπεί στην μεταβολική διερεύνηση του ασθενή και στην πιθανή ανεύρεση κάποιας μεταβολικής ανωμαλίας υπεύθυνης για την παραγωγή των λίθων. Με την χημική ανάλυση του λίθου, στην περίπτωση που αποβληθεί ή αφαιρεθεί ο λίθος, μπορεί να ανευρεθεί το είδος του λίθου, ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για μείωση των πιθανοτήτων υποτροπής ή και επανεμφάνισης λιθίασης.
6. Ποια είναι η θεραπεία της λιθίασης;
H θεραπεία της ουρολιθίασης έχει τρεις κατευθύνσεις: αρχικά την αντιμετώπιση του πόνου και της ανακούφισης των συμπτωμάτων του κολικού, αργότερα της απομάκρυνσης του λίθου και τέλος στην πρόληψη των υποτροπών.
Για την αντιμετώπιση του νεφρικού κωλικού συνήθως χρησιμοποιούνται τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και τα οπιοειδή αναλγητικά. Η αποφυγή των υγρών κατά τη διάρκεια του νεφρικού κολικού είναι επίσης βασική πληροφορία για τον ασθενή. Η χορήγηση α-αναστολέων διευκολύνει την αποβολή λίθων ή λιθιασικών συγκριμμάτων μετά από εξωσωματική λιθοτριψία.
Η αφαίρεση του λίθου εξαρτάται από το μέγεθος και τη θέση του στο ουροποιητικό σύστημα. Για λίθους μικρότερους του ενός εκατοστού (<1cm), σε ένα ποσοστό που φτάνει το 70%, ο λίθος θα αποβληθεί αυτόματα σε ένα διάστημα 4-6 βδομάδων αναμονής. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, θα χρειαστεί επεμβατική θεραπεία, με σκοπό τη θραύση και την απομάκρυνση του λίθου. Στις επεμβατικές μεθόδους, περιλαμβάνονται:
Η εξωσωματική λιθοθρυψία με κύματα κρούσης (ESWL) με την οποία πραγματοποιείται θραύση του λίθου με την βοήθεια κρουστικών κυμάτων. Γίνεται συνήθως πολύ καλά ανεκτή από τον ασθενή και μπορεί να είναι αποτελεσματική σε ποσοστό που φτάνει το 90%. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν λίθοι που δεν μπορούν να σπάσουν με την εξωσωματική λιθοθρυψία.
Η ουρητηροσκόπηση και η ουρητηρολιθοθρυψία εφαρμόζονται για λίθους που βρίσκονται στον ουρητήρα. Με την βοήθεια ουρητηροσκοπίου (εύκαμπτου ή άκαμπτου) μέσω της ουρήθρας και της ουροδόχου κύστης εισέρχονται στον ουρητήρα, μέχρι τον λίθο, ειδικοί λιθοθρύπτες οι οποίοι σπάζουν τον λίθο, και έπειτα αφαιρούνται τα θραύσματά του. Οι πιο σύγχρονοι λιθοθρύπτες είναι οι laser-λιθοθρύπτες.
Η διαδερμική νεφρολιθοθρυψία εφαρμόζεται σε μεγάλους λίθους του νεφρού ή λίθους του νεφρού που δεν σπάνε με την εξωσωματική λιθοθρυψία. Μέσω μιας οπής που γίνεται στο δέρμα στην περιοχή του νεφρού, εισάγεται το νεφροσκόπιο, ανευρίσκεται ο λίθος και σπάζει με ειδικούς λιθοθρύπτες, συνήθως υπερηχογραφικούς ή βαλλιστικούς.
Η ανοικτή χειρουργική επέμβαση έχει περιοριστεί σήμερα και φυλάσσεται μόνο για επιλεγμένες περιπτώσεις.
7. Ποια η απαραίτητη παρακολούθηση μετά;
Η πιθανότητα σχηματισμού νέου λίθου ένα χρόνο μετά το αρχικό επεισόδιο λιθίασης φθάνει το 10%, με το ποσοστό να αυξάνει στο 30-40% μετά τα 5 χρόνια και να γίνεται 50-60% στη δεκαετία. Γι’ αυτό, χρειάζεται τακτική παρακολούθηση των ασθενών με λιθίαση, σε χρονικά διαστήματα, τα οποία θα προσδιορίσει ο θεράπων ιατρός με υπέρηχο νεφρών-κύστης και απλή ακτινογραφία νεφρών, ουρητήρων και κύστης (ΝΟΚ).
Στα γενικότερα μέτρα που πρέπει να παρθούν για την αποφυγή της υποτροπής της λιθίασης είναι η κατανάλωση άφθονων υγρών που ανέρχονται στα 2,5 με 3 λίτρα ημερησίως. Η διατροφή του ασθενούς πρέπει να προσαρμοστεί στην λήψη φυτικών ινών και την αποφυγή ζωικών λευκωμάτων και λιπών, την αποφυγή λήψης μεγάλων ποσοτήτων αλατιού με τις τροφές, καθώς στην μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών. Η λήψη των μέτρων από τον ασθενή αποτρέπει την επανεμφάνιση λίθου σε ποσοστό που φτάνει το 75%.
